Samsun'da Tütün Üretim Tarihi; Neydi, Ne Oldu?

Bir dönem Türkiye'de ve Dünya'da en çok tercih edilen tütünlerin üretildiği Samsun'da, ne oldu da tütün üretimi yok olma noktasına geldi?

Karadeniz’in hırçın dalgalarının dövdüğü kıyılardan Canik Dağları’nın puslu yamaçlarına uzanan topraklarda, bir zamanlar hayatın ritmini belirleyen tek bir bitki vardı: Tütün. Samsun için tütün, sadece topraktan fışkıran yeşil bir yaprak değil; düğün masrafı, okul harçlığı, kışlık erzak ve kentin kimliğini oluşturan en temel yapı taşıydı. Bugün 2025 yılına geldiğimizde, o altın çağların dumanlı hatıraları ile modern endüstrinin gerçekleri arasında derin bir uçurum uzanıyor. Bir İmparatorluk Mirasından Dünya Markasına Samsun tütününün hikayesi, 18. yüzyılın sonlarında Bafra ve çevresinde toprağa düşen ilk tohumlarla başladı. 1835 yılına gelindiğinde, Bafra’nın verimli topraklarında yetişen tütünlerin doğrudan İstanbul pazarlarına, oradan da Avusturya ve İngiliz tüccarlar aracılığıyla dünyaya açıldığı görülür. 1887 yılında kurulan Reji Fabrikası, Samsun’u sadece bir tarım kenti değil, aynı zamanda bir sanayi merkezi haline getirdi. Samsun tütünü; küçük yaprak yapısı, kendine has aroması ve yüksek yanma kalitesiyle dünya literatürüne "Oriental" (Şark) tipi tütünün en seçkin örneği olarak girdi. Yaprak yüzeyindeki o kadifemsi doku ve içimindeki hafif baharatlı tat, Samsun’u dünya sigara harmanlarının vazgeçilmez bir "terzisi" yaptı. Zirve Yılları: Toprağın Altın Kestiği Dönem Tütünün Samsun ekonomisindeki mutlak hakimiyeti, 20. yüzyılın ortalarından 1980’lerin sonuna kadar devam eden dönemde zirve yaptı. 1980 yılında Samsun’daki köylerin yaklaşık yüzde 40’ında tütün ekimi yapılıyor, Karadeniz bölgesindeki tütün üreticisi ailelerin yarısı bu şehirde yaşıyordu. O yıllarda Samsun ve Bafra sokakları, tütün dizen kadınların, kurutma askılarının ve kentin üzerine sinmiş o ağır, tatlı tütün kokusunun esiriydi. 1905 yılında yıllık 13 milyon kiloya ulaşan üretim, Cumhuriyet döneminde kurulan Tekel Genel Müdürlüğü ile kurumsal bir güce dönüştü. Samsun ve Bafra markalı sigaralar, sadece Türkiye’nin değil, dünyanın tanıdığı bir prestij simgesiydi. Kentin en değerli arazileri tütün ambarlarına, fabrikalara ve işleme tesislerine ayrılmıştı. Değişen Dengeler ve 2025 Panoraması Zamanın ruhu, 1990’ların sonunda esmeye başlayan özelleştirme rüzgarları ve değişen tarım politikalarıyla Samsun tütüncülüğünü zorlu bir viraja soktu. 1997 yılında şehir merkezindeki fabrikanın kapanması ve ardından Tekel’in özelleştirilmesi, tütünün Samsun üzerindeki mutlak egemenliğinin sonunu hazırladı. 2025 yılı itibariyle Samsun’da tütün üretimi, geçmişin o devasa kütlesinden ziyade, "kalite odaklı ve niş" bir alana çekilmiş durumda. Günümüzde üretim, daha çok sözleşmeli tarım modeliyle uluslararası şirketler için yapılıyor. Girdi maliyetlerinin artması, kırsal nüfusun yaşlanması ve gençlerin tarımdan uzaklaşması gibi faktörler, üretim alanlarını daraltsa da Samsun tütünü hala küresel harmanların en prestijli bileşeni olma özelliğini koruyor. Bugün Memleket Samsun’da tütün, sadece bir hammadde değil, yüksek teknolojiyle işlenen stratejik bir ürün konumunda. 19 Mayıs ilçesindeki Ballıca tesisleri gibi modern fabrikalar, artık sadece geleneksel yöntemlerle değil, inovatif tütün ürünleri ve ihracat odaklı işleme kapasiteleriyle kentin ekonomisine katkı sağlıyor. Ancak köylerde el birliğiyle tütün dizen o eski kalabalıklar yerini makineli tarıma ve daha dar kapsamlı, yüksek kaliteli uzmanlık üretimine bıraktı. Samsun tütünü, 2025 yılında geçmişin o nostaljik belgesel karelerinden çıkıp modern endüstrinin rasyonel bir parçası haline dönüştü. Şehrin meydanlarındaki devasa tütün fabrikalarının yerini bugün alışveriş merkezleri ve adliye binaları almış olsa da, Canik yamaçlarında hala rüzgarla birlikte o kadifemsi yaprakların kokusu duyuluyor. Toprak, hafızasını koruyor; Samsun, ismini dünyaya duyuran bu bitkiyle olan gönül bağını, artık daha sessiz ama daha profesyonel bir şekilde sürdürüyor. Memleket Samsun Haber Sitesi